ﮕ
surah.translation
.
من تأليف:
مركز تفسير للدراسات القرآنية
.
این آیات اعلام بیزاری از جانب الله و رسولش، و اعلان پایان پیمان‌هایی است که -ای مسلمانان- با مشرکان جزیرة العرب بسته‌اید.
پس -ای مشرکان- مدت چهار ماه با امنیت در زمین بگردید، و پس از آن هیچ پیمان و امانی برای شما نیست، و بدانید که اگر بر کفر به الله ادامه دهید هرگز نخواهید توانست از عذاب و کیفر الله رهایی پیدا کنید، و بدانید که الله خوارکنندۀ کافران با قتل و اسارت در دنیا، و با ورود به آتش در روز قیامت است. این حکم شامل کسانی می‌شود که پیمان‌شان را شکستند، و کسانی‌که پیمان‌شان مطلق و همیشگی است، اما کسی‌که پیمان موقتی دارد هر چند بیشتر از چهار ماه باشد پیمان او تا پایان مدت آن برایش کامل می‌شود.
و اعلامی است از جانب الله، و اعلامی است از جانب رسولش صلی الله علیه وسلم به تمام مردم در روز عید قربان که الله سبحانه از مشرکان بیزار است، و رسولش صلی الله علیه وسلم نیز از آنها بیزار است، پس - ای مشرکان- اگر از شِرکِ‌تان توبه کنید توبۀ شما برایتان بهتر است، و اگر از توبه روی گردانید بدانید که هرگز نمی‌توانید از الله پیشی بگیرید، و هرگز نمی‌توانید از کیفرش رهایی پیدا کنید، و -ای رسول- کسانی را که به الله کفر ورزیدند به آنچه که آنها را به ستوه می‌آورد، یعنی عذاب رنج آوری که منتظرشان است خبر بده.
مگر مشرکانی که با شما پیمان بستند، و به پیمان‌شان وفا کردند، و ذره‌ای از آن را نقض نکردند، که آنها از حکم سابق استثنا هستند، پس وفا به پیمان‌شان را برای آنها کامل کنید تا وقتی‌که مدتش سپری شود، همانا الله کسانی‌که با اجرای اوامرش از جمله وفا به پیمان و اجتناب از نواهی‌اش از جمله خیانت، تقوا پیشه می‌کنند را دوست دارد.
پس وقتی ماه‌های حرام که در آنها دشمنان‌تان را در امان قرار دادید سپری شد، مشرکان را در هرجا که با آنها روبه‌رو شدید بکشید، و آنها را در پایگاه‌های‌شان محاصره کنید، و در راه‌های‌شان به کمین آنها بنشینید، پس اگر از شرک به‌سوی الله توبه کردند، و نماز را برپا داشتند، و زکات اموال‌شان را پرداختند؛ برادران اسلامی شما شده‌اند، پس از قتال با آنها دست بکشید، همانا الله نسبت به بندگان توبهکارش بسیار آمرزنده و مهربان است.
و -ای رسول- اگر یکی از مشرکان که خون و مالش مباح است وارد شد و از تو درخواست پناهندگی کرد درخواست او را اجابت کن تا قرآن را بشنود، آن‌گاه او را به مکانی که برایش امن باشد برسان، زیرا کافران مردمی هستند که حقایق این دین را نمی‌دانند، پس وقتی حقایق را از طریق شنیدن قرائت قرآن دانستند شاید هدایت یافتند.
- ای مسلمانان- صحیح نیست که برای مشرکان به الله، پیمان و امانی نزد الله و نزد رسولش باشد مگر پیمان آن مشرکانی که کنار مسجدالحرام در صلح حدیبیه با آنها پیمان بستید، پس تا زمانی‌که بر این پیمان که میان شما و آنها است پایدار ماندند و آن را نقض نکردند، شما هم بر آن پایدار بمانید و آن را نقض نکنید، همانا الله بندگان پرهیزکارش را که اوامرش را اجرا می‌کنند، و از نواهی او تعالی اجتناب می‌کنند دوست دارد.
چگونه برای‌شان عهد و امانی است درحالی‌که دشمنان شما هستند، و اگر بر شما دست یابند در مورد شما نه مراعات الله را می‌کنند و نه مراعات خویشاوندی، و نه رعایت پیمانی را؛ بلکه شما را به بدترین عذاب شکنجه می‌کنند؟! با سخن نیکی که زبان‌های‌شان جاری می‌سازند شما را خشنود می‌کنند، اما دل‌های‌شان از زبان‌های‌شان فرمان نمی‌برد، پس به آنچه می‌گویند وفا نمی‌کنند، و بیشتر آنها به خاطر نقض پیمان‌شان، از فرمان‌برداری الله خارج هستند.
پیروی از آیات الله از جمله وفا به پیمان‌ها را با بهایی ناچیز از بهره دنیا که با آن به شهوات و هوس‌های‌شان می‌رسند عوض و تبدیل کردند، پس خودشان را از پیروی از حق بازداشتند، و از آن روی گرداندند، و دیگران را نیز از حق بازداشتند، به‌راستی که عمل بسیاری بدی انجام می‌دادند.
به‌سبب دشمنی‌ای که دارند، در مورد هیچ مؤمنی نه مراعات الله را می‌کنند و نه مراعات خویشاوندی و نه پیمانی را؛ پس آنها به‌سبب ظلم و عداوتی که مرتکب می‌شوند، تجاوزکاران از حدود الله هستند.
پس اگر از کفرشان به‌سوی الله توبه کنند، و شهادتین را بر زبان جاری سازند، و نماز را برپا دارند، و زکات اموال‌شان را بپردازند- به تحقیق که مسلمان شده‌اند، و برادران دینی شما هستند، و حقوق و تکالیفی که شما دارید آنها نیز دارند، و پیکار با آنها برای شما حلال نیست؛ زیرا اسلام آنها، از خون‌ها و اموال و نوامیس‌شان محافظت می‌کند، و این آیات را برای مردمی که به دنبال علم و دانش هستند بیان می‌کنیم و توضیح می‌دهیم، زیرا آنها هستند که از این آیات بهره می‌برند و به دیگران نیز بهره می‌رسانند.
و اگر این مشرکانی که بر ترک قتال برای مدت مشخصی با آنها پیمان دارید، عهد و پیمان‌های‌شان را شکستند، و بر دین شما ایراد گرفتند و از منزلت آن کاستند پس با آنها بجنگید، که آنها پیشوایان و رهبران کفر هستند، و عهد و پیمان‌هایی ندارند که خون‌شان را حفظ کند، با آنها بجنگید. امید است که از کفر و شکستن پیمان‌ها و کاستن از منزلت دین دست بکشند.
- ای مؤمنان- چرا با قومی نمی‌جنگید که عهد و پیمان‌های‌شان را شکستند، و در اجتماع خویش در دارُ‌النَّدوه، به اخراج رسول صلی الله علیه وسلم از مکه تلاش نمودند. آنها بودند که نخستین بار جنگ را با شما آغاز کردند آن‌گاه که هم‌پیمان قریش یعنی (طایفه) بَکر را در برابرِ هم‌پیمان رسول، یعنی (طایفه) خُزاعه یاری کردند. آیا از آنها می‌ترسید، که برای پیکار با آنها پیش نمی‌آیید؟! همانا الله سبحانه سزاوارتر است که از او بترسید اگر واقعاً مؤمن هستید.
- ای مؤمنان- با این مشرکان بجنگید، زیرا اگر با آنها بجنگید الله آنها را به دستان شما عذاب می‌کند، و این‌کار با کشتن آنها توسط شما صورت می‌گیرد، و آنها را با شکست و اسارت خوار می‌سازد، و با قراردادن پیروزی برایتان، شما را در برابر آنها یاری می‌رساند، و درد سینه‌های گروه مؤمنانی را که در پیکار حاضر نبوده‌اند با قتل و اسارت و شکست که برای دشمن‌شان حاصل شد و پیروزی مؤمنان بر آنها شفا می‌دهد.
و خشم را از دل‌های بندگان مؤمنش به‌سبب پیروزی‌ای که به آنها رسید می‌زداید، و الله توبۀ هر یک از این معاندان را که بخواهد، اگر توبه کنند می‌پذیرد. چنان‌که برخی ساکنان مکه در روز فتح توبه کردند، و الله به راستی نسبت به توبه‌کار آنها آگاه است، و در آفرینش و تدبیر و تشریعش بسیار داناست.
- ای مؤمنان- آیا گمان کردید که الله شما را بدون آزمایش رها می‌کند؟! آزمایش یکی از سنت‌های او تعالی است، الله به‌زودی شما را آزمایش خواهد کرد تا با علمی عیان و آشکار، بندگان مجاهد از میان شما را که با اخلاص برای الله می‌جنگند معلوم کند، همان کسانی‌که به جای الله و رسولش و مؤمنان هیچ دوست پنهانی از کفار نگرفته‌اند که آنها را دوست بدارند، و هیچ دوست باوفایی از میان آنها نگرفته‌اند که با آنها مهرورزی کنند، و الله به آنچه انجام می‌دهید داناست، ذره‌ای از آن بر او تعالی پوشیده نمی‌ماند، و به‌زودی شما را در قبال اعمال‌تان جزا خواهد داد.
مشرکان را نسزد که مساجد الله را با عبادت و انواع طاعت آباد کنند، درحالی‌که به کفر خویش با اموری که از آن آشکار می‌کنند اقرار دارند. اعمال مشرکان به دلیل نبودِ شرط قبولِ آن که ایمان است تباه شده است، و در روز قیامت وارد آتش جهنم خواهند شد و برای همیشه در آن می‌مانند مگر اینکه قبل از مرگ از شرک توبه کنند.
فقط کسی شایستگی آبادانی مساجد را دارد و حق آن را برپا می‌دارد که فقط به الله ایمان آورده، و هیچ‌کس را با او شریک نگردانیده، و به روز قیامت ایمان آورده، و نماز برپا داشته، و زکات مالش را داده است، و از هیچ‌کس جز الله سبحانه نترسیده است، پس اینها همان کسانی هستند که امید است از هدایت یافتگان به راه راست باشند، و اما مشرکان دورترین اشخاص، از راه راست هستند.
- ای مشرکان- آیا کسانی را که آب دادن حاجیان و آبادانی مسجدالحرام را انجام می‌دهند مانند کسی قرار دادید که به الله ایمان آورده، و هیچ‌کس را با او شریک نگردانیده، و به روز قیامت ایمان آورده، و با جان و مالش جهاد کرده تا سخن الله برتر باشد و سخن کسانی‌که کفر ورزیدند پایین‌تر باشد؛ آیا آنها را در فضل از جانب الله یکسان قرار داده‌اید؟! هرگز نزد الله یکسان نیستند، و الله ستمکاران به‌سبب شرک را توفیق نمی‌دهد، هر چند اعمال خیری مانند آب دادن حاجیان انجام می‌دادند.
کسانی‌که ایمان به الله و هجرت از سرزمین کفر به سرزمین اسلام، و جهاد در راه الله با اموال و جان‌ها را با هم داشتند، رتبۀ بالاتری از دیگران نزد الله دارند، و اینها همان دست‌یافتگان به بهشت هستند.
پروردگارشان الله، آنها را مژده می‌دهد به رحمت خویش که آنها را شادمان می‌سازد، و واجب گردانیدن خشنودی‌اش از آنها، به‌گونه‌ای که هرگز بر آنها خشم نمی‌گیرد، و ورود به بهشت‌هایی که در آنها برای‌شان نعمت‌هایی همیشگی است که هرگز قطع نمی‌شود.
در این بهشت‌ها، جاودانه و برای همیشه می‌مانند. این پاداش آنها است در قبال اعمال صالحی که در دنیا انجام می‌دادند. همانا الله ذاتی است که نزد او پاداش بزرگی وجود دارد برای کسی‌که برای خالص گردانیدن دین برای او تعالی، اوامرش را اجرا کند و از نواهی‌اش بپرهیزد.
ای کسانی‌که به الله ایمان آورده‌اید و از آنچه که رسولش آورده پیروی کرده‌اید، اگر پدران و برادران نَسَبی‌تان و سایر خویشاوندان‌تان، کفر را بر ایمان به یگانکی الله ترجیح دهند، آنها را به عنوان دوستان برگزیده نگیرید که برای افشای اَسرار مؤمنان به‌سوی آنها، و مشورت کردن با آنها، با آنها دوستی کنید، و هرکس با آنها با وجود ماندن‌شان بر کفر دوستی کند، و مودت به آنها را آشکار نماید به تحقیق از الله نافرمانی کرده است، و با قراردادن خویش در معرض نابودی به‌سبب معصیت، بر خود ستم کرده است.
- ای رسول- بگو: - ای مؤمنان- اگر پدران‌تان، و پسران‌تان و برادران‌تان و همسران‌تان و خویشاوندان‌تان، و اموال‌تان که کسب کرده‌اید، و تجارت‌تان که رواج آن را دوست دارید، و از کسادش می‌ترسید، و خانه‌های‌تان که به اقامت در آن دلخوش هستید- اگر تمام این موارد نزد شما از الله و رسولش، و جهاد در راه الله دوست داشتنی‌تر است پس منتظر کیفر و عذابی بمانید که الله بر شما نازل می‌کند، و الله کسانی را که از طاعت او تعالی و عمل به آنچه او را راضی می‌سازد خارج می‌شوند توفیق نمی‌دهد.
- ای مؤمنان- الله در غزوه‌های زیادی شما را با وجود تعداد اندک‌تان و ضعف تجهیزات‌تان آن‌گاه که بر الله توکل کردید و اسباب را به کار گرفتید، و از کثرت‌تان به شگفت نیامدید، بر دشمنان مشرک‌تان پیروز گردانده است، پس کثرت سبب پیروزی شما بر آنها نبوده است، اما در روز حنین آن‌گاه که کثرت‌تان شما را به شگفت آورد، و گفتید: امروزه از هیچ گروه اندکی مغلوب نخواهیم شد، اما کثرت‌تان که شما را به شگفت آورد ذره‌ای به شما نفع نرساند، آن‌گاه دشمن‌تان بر شما پیروز شد، و زمین با تمام گستردگی‌اش بر شما تنگ آمد، سپس فراری و شکست خورده از دشمنان‌تان روی گرداندید.
سپس الله بعد از فرارتان از دشمن‌تان، بر رسولش و بر مؤمنان آرامش فرو فرستاد، آن‌گاه بر قتال پایداری کردید، و فرشتگانی که آنها را نمی‌دیدید فرو فرستاد، و کسانی را که کفر ورزیدند با قتل و اسارت و گرفتن اموال و به اسارت درآوردن فرزندان عذاب کرد. و این مجازات که با آن جزا داده شدند همان مجازات کافرانی است که رسول‌شان را تکذیب کنند و از آنچه آورده است روی گردانند.
سپس بعد از این عذاب اگر کسی از کفر و گمراهی‌اش توبه کند همانا الله او را می‌بخشد، و توبه‌اش را می‌پذیرد، و الله نسبت به بندگان توبهکارش بسیار آمرزنده و مهربان است، چون توبۀ آنها را پس از کفر و ارتکاب گناهان می‌پذیرد.
ای کسانی‌که به الله و رسولش ایمان آورده‌اید و از احکامی که برایتان تشریع کرده است پیروی کرده‌اید، همانا مشرکان به‌سبب کفر و ستم و اخلاق ناشایست و عادت‌های بدی که دارند نجس هستند، پس نباید پس از این سال یعنی سال نهم هجری به حرم مکی - از جملۀ آن مسجدالحرام- وارد شوند، حتی اگر حاجی یا عمره‌گذار باشند، و -ای مؤمنان- اگر از قطع شدن طعام‌ها و تجارت‌های مختلفی که به‌سوی شما می‌کشاندند ترسیدید پس بدانید که الله اگر بخواهد شما را به فضل خویش بی‌نیاز خواهد گرداند، همانا الله به حال شما آگاه است، و در آنچه که برای شما تدبیر می‌کند بسیار داناست.
- ای مؤمنان- با کافران، چه یهود و چه نصاری، که به الله به عنوان معبودی که هیچ شریکی ندارد و به روز قیامت، ایمان نمی‌آورند، و از مردار و گوشت خوک و خمر و ربا که الله و رسولش بر آنها حرام گردانیده است پرهیز نمی‌کنند، و در برابر آنچه الله تشریع کرده است فروتنی نمی‌کنند، بجنگید تا جزیه را درحالی‌که خوار و شکست خورده هستند با دستان‌شان بپردازند.
همانا هم یهود و هم نصاری مشرک هستند، زیرا یهود به الله شرک ورزیدند آن‌گاه که ادعا کردند عُزیر پسر الله است، و نصاری به الله شرک ورزیدند آن‌گاه که ادعا کردند عیسی پسر الله است، این سخن که آن را افترا بستند بدون اثبات، بر زبان جاری نمودند، و این سخن آنها به سخن مشرکان قبل از آنها شباهت دارد که گفتند: فرشتگان دختران الله هستند، الله از این سخن بسیار برتر است، الله آنها را نابود سازَد، چگونه از حق آشکار به باطل برمی‌گردند؟!
یهودیان علمای‌شان و نصاری راهبان‌شان را اربابانی به جای الله گرفتند، که حرام‌های الهی را برای‌شان حلال می‌کنند، و حلال‌های الهی را برای‌شان حرام می‌کنند، و نصاری عیسی مسیح پسر مریم را معبودی همراه الله گرفتند، درحالی‌که الله به علمای یهود و راهبان مسیحی و عزیر و عیسی پسر مریم فرمان نداده بود جز اینکه تنها او تعالی را عبادت کنند، و هیچچیز را با او شریک نگردانند، زیرا او سبحانه معبود یگانه است، و هیچ معبود برحقی جز او نیست، او سبحانه پاک و منزه است از اینکه شریکی داشته باشد آن‌گونه که این مشرکان و دیگر مشرکان می‌گویند.
این کافران و دیگران از کسانی‌که بر یکی از ملت‌های کفر هستند با این افترای‌شان و تکذیب آنچه محمد صلی الله علیه وسلم آورده است می‌خواهند که اسلام را از بین ببرند، و دلایل آشکار و براهین روشن بر توحید الله را که در آن آمده است تباه کنند، درحالی‌که آنچه رسولش آورده حق است، اما الله نمی‌خواهد جز اینکه دینش را کامل کند و آشکار سازد، و آن را بر سایر دین‌ها برتری دهد، هر چند کافران کامل کردن و اظهار و برتری دین او تعالی را نخواهند، همانا الله کامل کننده و آشکار کننده و برتری دهندۀ دینش است، و هرگاه الله امری را اراده کرد ارادۀ دیگران بی‌نتیجه ماند.
و الله سبحانه همان ذاتی است که رسولش محمد صلی الله علیه وسلم را با قرآن که مایۀ هدایت مردم است، و دین حقی که همان دین اسلام است فرستاد تا آن را با حجت‌ها و دلایل و احکامی که دارد بر سایر ادیان برتری دهد، هر چند مشرکان این امر را نپسندند.
ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، و به احکامی که الله برایتان تشریع کرده است عمل کرده‌اید، همانا بسیاری از علمای یهود، و بسیاری از راهبان مسیحی، اموال مردم را به غیر حق شرعی می‌گیرند، آنها این اموال را با رشوه و غیر آن می‌گیرند، و مردم را از ورود به دین الله بازمی‌دارند. و - ای رسول- کسانی‌که طلا و نقره جمع می‌کنند، و زکاتش را که بر آنها واجب است نمی‌پردازند، آنها را به عذابی رنج‌آور در روز قیامت خبر ده.
روز قیامت آنچه را که جمع کردند و حقش را نپرداختند در آتش جهنم می‌سوزد، آن‌گاه وقتی که حرارتش شدت یافت بر پیشانی و پهلو و پشت‌شان قرار داده می‌شود، و از روی توبیخ به آنها گفته می‌شود: این همان اموال‌تان است که جمع کردید و حقوق واجب در آن را نپرداختید، پس پایان غم‌انگیز و سرانجامِ بدِ آنچه را که جمع می‌کردید و حقوقش را نمی‌پرداختید بچشید.
در حقیقت تعداد ماه‌های سال در حکم و قضای الله، که الله در آغاز آفرینش آسمان‌ها و زمین در لوح محفوظ ثبت کرده دوازده ماه است، در این دوازده ماه، چهار ماه است که الله قتال در آنها را حرام کرده است، که عبارتند از سه ماه پیاپی: (ذوالقعده، ذوالحجه، و محرم) و یک ماه جدا (رجب). این تعداد ماه‌های سال، و تحریم چهار ماه از آنها، که بیان شد، همان دینِ درست است، پس در این ماه‌های حرام با قتال و هتک حرمت آنها، به خودتان ستم نکنید، و همگی، با مشرکان بجنگید چنان‌که آنها همگی با شما می‌جنگند، و بدانید که الله با یاری و پایدارسازی، همراه کسانی است که با اجرای آنچه به آن فرمان داده و اجتناب از آنچه نهی کرده از او می‌ترسند، و هرکس الله همراهش باشد هیچ‌کس بر او پیروز نخواهد شد.
به‌راستی‌که به تأخیر انداختن حرمت ماهی حرام به ماهی غیر حرام و قراردادن آن در مکانش- آن‌گونه که عرب در جاهلیت انجام می‌داد- افزودن در کفرشان به الله است؛ چون به حکم او تعالی در مورد ماه‌های حرام کفر ورزیدند، شیطان با این کار، کسانی را که به الله کفر ورزیدند گمراه می‌سازد آن‌گاه که این سنت بد را برای‌شان قرار داد، که یک سال ماه حرام را با تبدیل‌کردن آن به یکی از ماه‌های حلال، حلال می‌کنند، و یک سال آن را بر تحریمش باقی می‌گذارند تا با تعداد ماه‌هایی که الله حرام کرده است موافقت کنند هر چند با عین آن ماه‌ها مخالفت ورزند. پس ماهی را حلال نمی‌کنند مگر اینکه یک ماه را به جای آن حرام گردانند، با این کار آنچه را الله از ماه‌های حرام، حرام قرار داده است حلال می‌کنند، و با حکم او مخالفت می‌ورزند، شیطان این اعمال بد از جمله به تأخیر انداختن را که ابداع کردند برای‌شان آراست پس آن را انجام دادند، و الله کافران را که بر کفرشان اصرار می‌ورزند توفیق نمی‌دهد.
ای کسانی‌که به الله و رسولش ایمان آورده‌اید و به احكامش عمل کرده‌اید، چرا وقتی به جهاد در راه الله برای قتال با دشمن‌تان فراخوانده می‌شوید سستی می‌کنید، و به ماندن در مسکن‌های‌تان روی می‌آورید؟! آیا به جای نعمت‌های همیشگی آخرت که الله برای مجاهدان در راه خویش آماده ساخته است به کالای نابودشدنی زندگی دنیا و خوشی‌های موقتی آن راضی شده‌اید؟! درحالی‌که کالای زندگی دنیا در کنار آخرت، جز چیزی خوار و کوچک نیست. پس عاقل چگونه فانی را بر باقی، و خوار و کوچک را بر بزرگ ترجیح می‌دهد؟!
- ای مؤمنان- اگر برای جهاد در راه الله جهت قتال با دشمن‌تان خارج نشوید الله شما را با به زانو درآوردن و خوارساختن و سایر کیفرها عذاب می‌دهد، و به جای شما مردمی فرمان‌بردار می‌آورد که وقتی به جهاد فراخوانده شوند به‌سوی آن بشتابند، و شما با مخالفت با امر او تعالی، ذره‌ای به او آسیب نمی‌رسانید، زیرا او از شما بی‌نیاز است، و شما به او نیازمند هستید، و الله بر هر چیزی تواناست، و هیچچیز او را ناتوان نمی‌سازد، زیرا او تعالی بدون شما بر پیروزی دین و پیامبرش تواناست.
- ای مؤمنان- اگر رسول الله صلی الله علیه وسلم را یاری نکنید، و دعوت او برای جهاد در راه الله را اجابت نکنید، در حقیقت الله او را بدون اینکه شما با او باشید یاری کرده است. آن‌گاه که مشرکان، او صلی الله علیه وسلم و ابوبکر t را بیرون کردند، بدون اینکه نفر سومی با آنها باشد و در غار ثور از کافرانی که در جستجوی آن دو بودند پنهان بودند، رسول الله صلی الله علیه وسلم به یارش ابوبکر صدیق t که نگران رسول‌الله صلی الله علیه وسلم بود که مشرکان بر او دست یابند گفت: اندوهگین نباش که الله با تأیید و یاریِ خویش با ماست. آن‌گاه الله بر دل رسولش صلی الله علیه وسلم آرامش افکند، و لشکریانی بر او فرو فرستاد که شما آنها را نمی‌بینید و آن فرشتگان او را تقویت می‌کردند. و سخن مشرکان را پست‌تر گرداند، و سخن الله همان سخن برتر است آن‌گاه که اسلام را برتر قرار داد، و الله در ذات و قهر و فرمانروایی خویش ذات شکست‌ناپذیری است که هیچ‌کس بر او چیره نمی‌شود، و در تدبیر و تقدیر و شرعش بسیار داناست.
- ای مؤمنان- برای جهاد در راه الله در سختی و گشایش، در جوانی و پیری سفر کنید، و با اموال و جان‌های‌تان جهاد کنید، زیرا این خروج و جهاد با اموال و جان‌ها از نشستن و دلبستگی به سلامت اموال و جان‌ها، نفع بیشتری در زندگی دنیا و آخرت دارد. اگر به این امر آگاه هستید پس بر آن اشتیاق ورزید.
- ای پیامبر- منافقانی که از تو اجازۀ تخلف از جهاد را می‌خواهند اگر آنچه که به آن فراخوانده می‌شوند غنیمتی آسان و سفری بدون مشقت بود، به‌طور قطع از تو پیروی می‌کردند، اما مسافتی که آنها را برای پیمودن آن به‌سوی دشمن فراخواندی برای‌شان دور می‌نماید، پس تخلف ورزیدند. و آن‌گاه که به‌سوی‌شان بازگردی، به‌زودی این منافقانِ اجازه‌گیرنده در تخلف، به الله سوگند خواهند خورد که: اگر توانایی خروج به جهاد همراه شما را داشتیم به‌طور قطع خارج می‌شدیم، جان‌های‌شان را با قراردادن آن در برابر کیفر الله به‌سبب تخلف‌شان و به‌سبب این سوگندهای دروغین نابود می‌کنند، و الله می‌داند که آنها در ادعای خویش و این سوگندهای‌شان دروغ می‌گویند.
- ای رسول- الله تو را در این اجتهادت که اجازه تخلف را به آنها دادی ببخشد، چرا این اجازه را به آنها دادی؟ پیش از آن‌که راستگویان در عذرهای‌شان که پیش می‌کنند، و دروغگویان آنها برایت آشکار شوند، آن‌گاه به راستگویان آنها، نه دروغگویان اجازه دهی.
- ای رسول- در شأن مؤمنان راستین به الله و روز قیامت نیست که اجازه تخلف از جهاد در راه الله با اموال و جان‌های‌شان را از تو بخواهند، بلکه سزاوار است که هرگاه برای جهاد فراخوانده شدند شتابان به‌سوی آن بروند، و با اموال و جان‌های‌شان جهاد کنند. و الله از بندگان پرهیزکارش که از تو اجازه نمی‌خواهند جز به‌سبب عذرهایی که مانع خروج آنها همراه تو می شود، آگاه است.
- ای رسول- همانا کسانی‌که از تو در تخلف از جهاد در راه الله اجازه می‌خواهند همان منافقانی هستند که به الله و روز آخرت ایمان ندارند، و شک در دین الله بر دل‌های‌شان اصابت کرده است، پس آنها در شک خویش سرگشته و دو دِل هستند و به حق هدایت نمی‌شوند.
و اگر در این ادعا که خروج همراه تو برای جهاد در راه الله را می‌خواهند راستگو بودند به‌طور قطع با آماده‌کردن تجهیزات، برای پیکار آماده می‌شدند، اما الله خروج آنها همراه تو را نپسندید. پس خروج بر آنها سنگینی کرد تا اینکه نشستن در خانه‌های‌شان را ترجیح دادند.
بهتر است که این منافقان همراه شما خارج نشوند، زیرا اگر همراه شما خارج شوند به‌سبب سستی و نجنگیدن و افکندن شبهات، جز فساد برایتان نمی‌افزایند، و برای پراکندگی شما به نشر خبرچینی در میان صف‌های‌تان خواهند کوشید، و -ای مؤمنان- در میان شما کسانی هستند که به دروغی که آنها ترویج می‌دهند گوش می‌دهند، آن‌گاه آن را می‌پذیرند و منتشر می‌کنند، پس اختلاف میان شما ایجاد می‌شود، و الله از حال منافقان ستمکار که دسیسه‌ها و تردیدها را میان مؤمنان می‌افکنند آگاه است.
این منافقان بر ایجاد فساد از طریق اختلاف در دیدگاه مؤمنان، و پراکنده‌کردن جمع آنها قبل از غزوۀ تبوک حریص بودند، و -ای رسول- امور گوناگونی را برای تدبیر حیله‌ها برایت به‌کار گرفتند، که شاید حیله‌های‌شان در عزم تو بر جهاد مؤثر افتد، تا اینکه یاری و تأیید الله برایت آمد، و الله دینش را نیرو بخشید و دشمنانش را مغلوب کرد، درحالی‌که از این کار اکراه داشتند؛ چون آنها در پیروزساختن باطل بر حق می‌کوشیدند.
از منافقان کسی است که عذرهای مختلفی می‌آورد و می‌گوید: ای رسول الله، در تخلف از جهاد به من اجازه بده، و مرا بر خروج همراه خود وادار نکن تا به‌سبب فتنۀ زنان دشمن - روم- وقتی آنها را ببینم گناهی بر من وارد نشود. بدانید در فتنه‌ای بزرگ‌تر از آنچه که گمان کردند افتاده‌اند، که همان فتنۀ نفاق، و فتنۀ تخلف است، همانا جهنم در روز قیامت به کافران احاطه دارد، و هیچ‌یک از آنها از جهنم رهایی نمی‌یابد، و گریزگاهی از آن نمی‌یابند.
- ای رسول الله- اگر نعمت پیروزی یا غنیمتی از جانب الله به تو برسد که تو را خشنود می‌سازد، آنها آن را نمی‌پسندد، و به خاطر آن اندوهگین می‌شوند، و اگر مصیبت حمله یا پیروزی دشمن به تو برسد این منافقان می‌گویند: ما به نفع خویش احتیاط و دوراندیشی کرده‌ایم و آن‌گونه که مؤمنان خارج شدند برای قتال خارج نشدیم، به این ترتیب مؤمنان کشته و اسیر شدند. سپس این منافقان با خوشحالی از سلامت به‌سوی خانواده‌های‌شان بازمی‌گردند.
- ای رسول- به این منافقان بگو: هیچچیز به ما نمی‌رسد مگر آنچه که الله برایمان نوشته است؛ زیرا او سبحانه سرور و پناهگاه ماست که به او پناه می‌بریم، و در کارهای‌مان به او توکل می‌کنیم، و مؤمنان کارهای‌شان را فقط به او واگذار می‌کنند، زیرا او تعالی برای‌شان کافی، و نیکو نگهبانی است.
- ای رسول- به آنها بگو: آیا منتظر هستید که چیزی جز پیروزی یا شهادت بر ما واقع شود؟! درحالی‌که ما منتظر هستیم الله عذابی از جانب خودش بر شما نازل کند که شما را به دست ما با قتل یا اسیرکردن‌تان نابود یا عذاب کند، آن‌گاه که به ما اجازه قتال با شما را بدهد. پس منتظر سرانجام ما باشید، که ما منتظر سرانجام شما هستیم.
- ای رسول- به آنها بگو: آنچه از اموال‌تان را که میخواهید چه به رغبت و چه به اکراه انفاق کنید، به‌سبب کفر و خروجتان از طاعت الله هرگز از شما پذیرفته نمی‌شود.
و چیزی مانع پذیرش انفاقشان نشد مگر سه امر: کفرشان به الله و رسولش، کسالت و سنگینی‌شان هنگامی‌که نماز می‌خوانند، و اینکه اموال‌شان را به رغبت انفاق نمی‌کنند، بلکه فقط از روی اکراه آن را انفاق می‌کنند؛ زیرا نه در نمازشان، و نه در انفاقشان امید ثواب ندارند.
- ای رسول- نه اموال منافقان تو را به شگفت آورد و نه فرزندانشان، و آنها را نیکو مشمار، زیرا سرانجام اموال و فرزندانشان بد است، چون الله این دو را با تلاش و زحمتی که برای حصول آنها متحمل می‌شوند، و مصیبت‌هایی که در آنها نازل می‌کند عذابی بر آنها قرار می‌دهد تا اینکه الله ارواح‌شان را در حال کفرشان بیرون می‌آورد، آن‌گاه با جاودانگی در پایین‌ترین طبقۀ جهنم عذاب می‌شوند.
و -ای مؤمنان- منافقان به دروغ به شما سوگند یاد می‌کنند که: آنها در زمرۀ شما هستند، درحالی‌که در باطن‌شان از شما نیستند، هر چند تظاهر کنند که از شما هستند، اما آنها مردمی هستند که می‌ترسند همانند مشرکان گرفتار قتل و اسارت شوند، به این سبب از روی تقیه، اظهار اسلام می‌کنند.
اگر این منافقان پناهگاهی از دژها بیابند خود را در آن محافظت می‌کنند، یا غارهایی در کوه‌ها بیابند در آنها پنهان می‌شوند، یا سوراخی بیابند که در آن داخل شوند به‌طور قطع به آن پناه می‌برند، و به شتاب در آن وارد می‌شوند.
و -ای رسول- از منافقان کسانی هستند که وقتی در تقسیم صدقات، آنچه از آن می‌خواهند به آنها ن=رسد به تو عیب می‌گیرند، پس اگر از صدقات آنچه را که می‌خواهند به آنها بدهی از تو راضی می‌شوند، اما اگر آنچه را می‌خواهند به آنها ندهی خشم‌شان را آشکار می‌کنند.
و اگر این منافقانی که در تقسیم صدقات به تو ایراد می‌گیرند به آنچه الله برای‌شان فرض گردانده بود، و آنچه رسولش از صدقات به آنها داده بود راضی می‌شدند، و می‌گفتند: الله برای ما کافی است، الله به زودی آنچه را بخواهد از فضل خویش به ما عطا می‌کند، و رسولش به‌زودی از آنچه که الله برایش عطا کرده است به ما می‌دهد، همانا ما فقط به الله مشتاقیم که از فضل خویش به ما عطا کند، اگر آنها این کار را کرده بودند به‌طور قطع برای‌شان بهتر بود از اینکه به تو ایراد بگیرند.
همانا زکات واجب باید پرداخت شود برای فقرا، یعنی نیازمندانی که مالی از راه پیشه یا شغل دارند، اما برای‌شان کافی نیست و کِفاف امورشان را نمی‌کند، و برای مساکین، کسانی‌که تقریباً مالک چیزی نیستند و به‌سبب اوضاع و احوال یا سخن‌شان بر مردم پنهان نیستند، و برای مأموارنی که امام، آنها را برای جمع‌آوری زکات می‌فرستد، و برای کافران که دل‌شان به دست آید تا اسلام بیاورند، یا برای کسانی‌که ایمان ضعیف دارند تا ایمان‌شان تقویت شود، یا برای کسانی‌که شرشان با آن دفع شود، و هزینه برای بردگان تا با آن آزاد شوند، و برای کسانی‌که بدون اسراف و گناه بدهکار شدند اگر نمی‌توانند بدهی‌شان را پرداخت کنند، و هزینه برای تجهیز مجاهدان در راه الله، و برای مسافری که توشه‌اش تمام شده است. انحصار مصرف زکات‌ها بر این اصناف، فریضه‌ای از جانب الله است، و الله از مصالح بندگانش آگاه است و در تدبیر و تشریعش بسیار داناست.
و از منافقان کسانی هستند که با گفتارشان به رسول‌الله صلی الله علیه وسلم آزار می‌رسانند، پس آن‌گاه که بردباری ایشان را ببینند می‌گویند: همانا او سخن هر کسی را می‌شنود و باور می‌کند، و میان حق و باطل تشخیص نمی‌دهد. - ای رسول- به آنها بگو: همانا رسول چیزی جز خیر نمی‌شنود، و سخن الله را باور می‌کند، و آنچه را که مؤمنان راستین به او خبر دهند باور می‌کند و با آنها مهربان است، زیرا بعثت او رحمتی است برای هرکس که به او ایمان بیاورد، و کسانی‌که به هر نوع آزاری به او صلی الله علیه وسلم می‌رسانند عذابی رنج‌آور دارند.
- ای مؤمنان- برای اینکه منافقان شما را از خودشان راضی کنند به الله برایتان سوگند می‌خورند که آنها چیزی نگفته‌اند که پیامبر صلی الله علیه وسلم را اذیت کند، درحالی‌که اگر واقعاً مؤمن هستند، الله و رسولش سزاوارتر هستند که با ایمان و عمل صالح راضی شوند.
آیا این منافقان ندانسته‌اند که آنها با این کارشان با الله و رسولش دشمنی می‌کنند، و هرکس با آن دو دشمنی کند در روز قیامت وارد آتش جهنم می‌شود و برای همیشه در آن می‌ماند؟! این امر خواری و ذلت بزرگی است.
منافقان می‌ترسند از اینکه الله سوره‌ای بر رسولش فرو فرستد که مؤمنان را از کفری که آنها پنهان می‌کنند آگاه سازد، - ای رسول- بگو: - ای منافقان- بر تمسخر و ریشخند خودتان به دین ادامه دهید، زیرا الله آنچه را پنهان می‌دارید با نزول سوره‌ای یا خبردادن به رسولش از آن، برملا خواهد ساخت.
و -ای رسول- اگر پس از آن‌که الله تو را از آن آگاه ساخت از منافقان در مورد طعن و دشنامی که به مؤمنان گفتند بپرسی به‌طور قطع خواهند گفت: ما به مزاح سخن می‌گفتیم و جدی نبودیم، - ای رسول- بگو: آیا الله و آیات او و رسولش را مسخره می‌کردید؟!
این عذرهای دروغین را نیاورید، زیرا کفر را که پنهان می‌کردید با تسمخرکردن آشکار کرده‌اید، اگر از گروهی از شما به خاطر ترک نفاق و توبه از جانب او و اخلاصش برای الله بگذریم، گروهی از شما را به‌سبب اصرارشان بر نفاق و توبه‌نکردن‌شان از نفاق عذاب می‌کنیم.
منافقان، چه مردان و چه زنان، در احوال نفاق یکسان هستند، و آنها برخلاف مؤمنان هستند، زیرا امر به منکر، و نهی از معروف می‌کنند، و در اموال‌شان بخل می‌ورزند پس آن را در راه الله انفاق نمی‌کنند، و الله را در اطاعت از او رها می‌کنند، پس الله نیز آنها را از توفیق خویش رها کرد، به‌راستی‌که منافقان از طاعت الله و راه حق به‌سوی معصیت و گمراهی خارج هستند.
الله به منافقان و کافرانی که توبه نکرده‌اند وعده داده است که آنها را وارد جهنمی می‌کند که برای همیشه در آن می‌مانند، این امر برای عذاب‌شان کافی است، و الله آنها را از رحمت خویش رانده است، و عذابی همیشگی دارند.
- ای گروه منافقان- شما در کفر و مسخره‌کردن همانند امت‌های تکذیب‌کنندۀ پیش از خودتان هستید، آنها از شما نیرومندتر و دارای اموال و فرزندان بیشتری بودند، پس از سهم خویش از خوشی‌ها و شهوات دنیا که برای‌شان نوشته شده بود بهره‌مند شدند، پس -ای منافقان- شما نیز از نصیب‌تان که برایتان مقدر شده بود بهره‌مند شدید، چنان‌که امت‌های تکذیب‌کنندۀ گذشته از نصیب‌شان بهره بردند، و در تکذیب حق و طعنه‌زدن به رسول صلی الله علیه وسلم فرو رفتید همان‌گونه که آنها در تکذیب حق و طعنه‌زدن به رسولان‌شان فرو رفتند، اینها که صفات ناپسند مذکور را دارند، همان کسانی هستند که اعمال‌شان به‌سبب کفر، نزد الله تباه شد، و آنها زیان‌کاران هستند که با قراردادن خویش در معرض نابودی، بر خویشتن ستم کردند.
آیا خبر آنچه که امت‌های تکذیب‌کننده انجام دادند، و کیفری که در مورد آنها اجرا شد به این منافقان نرسیده است: قوم نوح، قوم هود، قوم صالح، قوم ابراهیم، و اصحاب مدین، و قریه‌های قوم لوط؛ که رسولان‌شان دلایل آشکار و حجت‌های واضح برای‌شان آوردند، پس الله ذاتی نیست که بر آنها ستم کند؛ زیرا رسولان‌شان به آنها انذار دادند، اما آنها خودشان بودند که به‌سبب کفر به الله و تکذیب رسولانش که انجام می‌دادند بر خویشتن ستم می‌کردند.
مردان و زنان مؤمن یاران و مددکاران یکدیگر هستند؛ و ایمان، آنها را متحد کرده است، امر به معروف می‌کنند؛ -معروف هر طاعتی است که نزد الله تعالی محبوب است، مانند توحید و نماز-، و از منکر نهی می‌کنند؛ -منکر هر گناهی است که الله تعالی آن را نمی‌پسندد مانند کفر و ربا-، و نماز را به صورت کامل به بهترین وجه ادا می‌کنند، و از الله، و از رسولش فرمان‌برداری می‌کنند، اینها که این صفات نیکو را دارند الله به‌زودی آنها را در رحمت خویش وارد می‌سازد، همانا الله ذات شکست‌ناپذیری است که هیچ‌کس بر او چیره نمی‌شود، و او تعالی در آفرینش و تدبیر و شرعش بسیار داناست.
الله به مردان و زنان مؤمن به خویش وعده داده است که روز قیامت آنها را وارد بهشت‌هایی می‌کند که رودها از زیر کاخ‌های‌شان جاری است و برای همیشه در آنجا می‌مانند، در آنجا نمی‌میرند و نعمت‌های‌شان تمام نمی‌شود، و به آنها وعده داده است که آنها را برای اقامت وارد مسکن‌هایی نیکو در بهشت‌ها می‌کند، و رضایتی که الله بر آنها نازل می‌کند از تمام این موارد بزرگ‌تر است، این پاداش بزرگترین رستگاری است که هیچ رستگاری دیگری با آن برابری نمی‌کند.
ای رسول، در برابر کافران با شمشیر، و در برابر منافقان با زبان و استدلال جهاد کن، و بر هر دو گروه سخت بگیر؛ زیرا آنها سزاوار سخت‌گیری هستند، و جایگاهشان در روز قیامت جهنم است، و سرانجام بسیار بدی دارند.
منافقان سوگند دروغ به الله یاد می‌کنند که: سخنی که از جانب آنها، به تو رسیده است مبنی بر ناسزاگویی به تو و عیبجویی در دینت نگفته‌اند؛ در حقیقت سخنی که از آنها به تو رسیده است و آنها را کافر می‌کند گفته‌اند، و پس از اظهار ایمان، آشکارا کفر نموده‌اند، و به‌طور قطع به ترور پیامبر صلی الله علیه وسلم که در آن موفق نشدند تصمیم گرفته‌اند، و تا توانستند بر هرچیزی اعتراض کرده‌اند، درحالی‌که الله با بی‌نیازساختن آنها از غنیمت‌هایی که بر پیامبرش ارزانی بخشید بر آنها لطف کرد، پس اگر از نفاق‌شان به‌سوی الله توبه کنند توبۀ آنها از ماندن بر نفاق برای‌شان بهتر است، و اگر از توبه به‌سوی الله روی بگردانند، او تعالی آنها را به عذابی دردآور در دنیا با قتل و اسارت، و عذابی رنج‌آور در آخرت با آتش عذاب می‌کند، و یاوری ندارند که آنها را یاری نموده و از عذاب نجات بخشد، و نه هیچ پشتیبانی دارند که عذاب را از آنها دورکند.
و از میان منافقان کسانی هستند که با الله پیمان بسته و می‌گویند: اگر الله از فضل خویش به ما ببخشد به‌طور قطع به نیازمندان صدقه می‌دهیم، و از صالحان خواهیم بود.
اما وقتی الله سبحانه از فضل خویش به آنها بخشید به کاری که در مورد آن با الله عهد بسته بودند وفا نکردند، بلکه اموال‌شان را بازداشتند و چیزی صدقه ندادند، و با رویگردانی از ایمان پشت کردند.
پس او تعالی به کیفر خلاف‌کردن آنها با وعدۀ الله، و دروغشان، سرانجامِ آنها را تا روز قیامت، نفاقی ثابت در دل‌های‌شان قرار داد.
آیا منافقان ندانسته‌اند که الله از کید و مکری که در مجالس‌شان پنهان می‌کنند آگاه است، و او سبحانه دانای امور نهان است؟ پس ذره‌ای از اعمال‌شان بر او تعالی پوشیده نمی‌ماند، و به‌زودی آنها را در قبال اعمال‌شان جزا خواهد داد.
کسانی‌که به مؤمنانی که داوطلبانه صدقات اندک می‌بخشند ایراد می‌گیرند، همان مؤمنانی که جز چیزی اندک که حاصل تلاششان است نمی‌یابند، و این‌گونه آنها را مسخره می‌کنند که: چه چیزی از صدقۀ آنها حاصل می‌شود؟! الله به سزای اینکه مؤمنان را به استهزا می‌گیرند آنها را به استهزا می‌گیرد، و عذابی رنج‌آور برای‌شان است.
- ای رسول- برای‌شان آمرزش طلب کنی یا طلب آمرزش نکنی، اگر هفتاد بار هم برای‌شان آمرزش بخواهی، با وجود فراوانی طلب آمرزش، الله هرگز آنها را نخواهد بخشید؛ زیرا آنها به الله و رسولش کافر هستند، و الله کسانی را که به عمد و قصد از شریعت خارج شدند به حق توفیق نمی‌دهد.
منافقان متخلف از غزوۀ تبوک، از برنخاستن خویش برای جهاد در راه الله که با رسول‌الله صلی الله علیه وسلم مخالفت کردند خوشحال شدند، و از اینکه همانند مؤمنان با اموال و جان‌های‌شان در راه الله جهاد کنند ناخشنود بودند، و چون غزوۀ تبوک در زمان گرما بود برای بازداشتن برادران منافق خویش گفتند: در گرما سفر نکنید، - ای رسول- به آنها بگو: اگر دانا بودند می‌فهمیدند که آتش جهنم که منتظر منافقان است از این گرما که از آن فرار کردند سوزان‌تر است.
پس این منافقان متخلف از جهاد، به‌سبب کفر و معاصی و گناهانی که در دنیا کسب می‌کردند باید در زندگی فانی دنیای‌شان کم بخندند، و در زندگی باقی آخرت‌شان زیاد بگریند.
پس -ای پیامبر- اگر الله تو را به گروهی از این منافقان که بر نفاق‌شان ثابت ماندند بازگرداند، آن‌گاه از تو اجازه خروج به همراه تو در غزوه‌ای دیگر را خواستند، به آنها بگو: - ای منافقان- به‌خاطر مجازات‌تان و پرهیز از مفاسدِ ناشی از همراهیِ شما، هرگز به همراه من، برای جهاد در راه الله خارج نخواهید شد، زیرا به نشستن و تخلف از غزوۀ تبوک راضی شده‌اید، پس بنشینید و همراه بازماندگان، از جمله بیماران و زنان و کودکان، بمانید.
و -ای رسول- هرگز بر هیچ‌یک از مردگان منافقان نماز نگزار، و برای دعای طلب آمرزش برای او بر سر قبرش نایست، زیرا آنها به الله و رسولش کفر ورزیدند، و در حال نافرمانی از الله مُردند، و هرکس که چنین باشد نه بر او نماز گزارده می‌شود و نه برایش دعا می‌شود.
و -ای رسول- نه اموال این منافقان تو را به شگفت آوَرَد و نه فرزندانشان، همانا الله می‌خواهد آنان را به وسیلۀ اموال و فرزندانشان در زندگی دنیا عذاب کند، و این عذاب با رنج و مصیبت‌هایی است که در راه اموال و فرزندان متحمل می‌شوند، و می‌خواهد که در حالی ارواح‌شان را از بدن‌های‌شان درآوَرَد که بر کفرشان قرار دارند.
و هرگاه الله سوره‌ای بر پیامبرش محمد صلی الله علیه وسلم نازل کند که امر به ایمان به الله و جهاد در راه او تعالی را دربرداشته باشد، ثروتمندان و توانگران‌شان برای نرفتن به جهاد از تو اجازه می‌خواهند، و می‌گویند: ما را رها کن تا همراه معذوران همانند ضعیفان و زمین‌گیران بنشینیم.
وقتی این منافقان راضی شدند همراه معذورها تخلف کنند، (در واقع) به ذلت و خواری خویش راضی شدند و به‌سبب کفر و نفاق‌شان الله بر دل‌های‌شان مُهر زد، پس آنها نمی‌دانند که مصلحت‌شان در چه چیزی است.
اما رسول صلی الله علیه وسلم و مؤمنان همراهش مانند اینها از جهاد در راه الله تخلف نورزیدند، بلکه با اموال و جان‌های‌شان در راه الله جهاد کردند، و جزای‌شان نزد الله کسب منافع دنیوی برای‌شان مانند پیروزی و غنیمت‌ها، و کسب منافع اخروی از جمله ورود به بهشت، و دستیابی به مطلوب و نجات از ترس و هلاکت است.
الله برای آنها بهشت‌هایی را آماده ساخته است که از زیر کاخ‌هایش نهرها جاری است و همیشه در آن می‌مانند، و مرگ به آنها نمی‌رسد، این پاداش، بزرگترین رستگاری است که هیچ رستگاری‌ای با آن برابری نمی‌کند.
و گروهی از بادیه‌نشینان مدینه و پیرامون آن برای عذرخواهی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمدند؛ تا به آنها اجازۀ ترک خروج و جهاد در راه الله دهد، و گروهی دیگر که به‌سبب عدم تصدیق پیامبر صلی الله علیه وسلم و عدم ایمان به وعده‌های الله، هرگز برای تخلف از خروج عذرخواهی ننمودند؛ به‌زودی به اینها به‌سبب این کفرشان عذابی رنج‌آور و دردآور خواهد رسید.
زنان و کودکان و بیماران و ناتوانان و کوران و فقیرانی که مالی برای هزینه کردن نمی‌یابند که با آن خودشان را تجهیز کنند، بر تمامی این گروه‌ها گناهی در تخلف از خروج نیست؛ زیرا عذرهای‌شان مُوَجَّه است، اگر برای الله و رسولش اخلاص ورزند، و به شریعت او تعالی عمل کنند، راهی برای مجازاتِ نیکوکارانِ این معذورین نیست، و الله گناهان نیکوکاران را می‌آمرزد، و نسبت به آنها مهربان است.
و - ای رسول- نیز گناهی نیست بر آن بازماندگانی که وقتی برای طلب سواری‌ها نزد تو آمدند که آنها را بر آن سوار کنی، به آنها گفتی: سواری‌ای نمی‌یابم که شما را بر آن سوار کنم؛ به تو پشت کردند درحالی‌که از افسوس بر اینکه نزد خودشان یا نزد تو چیزی برای هزینه نیافته‌اند از چشمان‌شان سیل اشک روان بود.
پس از معافیّت معذوران، کسانی را که سزاوار مجازات و مؤاخذه هستند بیان نمود و فرمود: - ای رسول- همانا راه کیفر و مؤاخذه بر کسانی باز است که از تو در حالی برای ترک جهاد اجازه می‌خواهند که به علت دارابودن آنچه با آن تجهیز شوند قادر به جهادکردن هستند، و خواری و ذلت را برای خودشان راضی شدند به این ترتیب که همراه بازماندگان در خانه‌ها بمانند، و الله بر دل‌های‌شان مُهر زد. پس هیچ اندرزی بر دل‌های‌شان اثر نمی‌گذارد، و آنها به‌سبب این مُهر، نمی‌دانند که مصلحت‌شان در چه چیزی است تا آن را انتخاب کنند، و تباهی‌شان در چه چیزی است تا از آن بپرهیزند.
هنگام بازگشت مسلمانان از جهاد، منافقان متخلف از جهاد عذرهایی واهی برای‌شان عَرضه می‌کنند، و الله به پیامبرش و مؤمنان سفارش می‌کند که این‌گونه به آنها پاسخ دهند: عذرهای دروغین نیاورید، هرگز در آنچه به ما خبر می‌دهید شما را تصدیق نخواهیم کرد، زیرا الله ما را از آنچه در نفس‌های‌تان وجود دارد، آگاه ساخته است، و الله و رسولش به زودی خواهند دید که: آیا توبه می‌کنید، تا الله توبۀ شما را بپذیرد، یا بر نفاق‌تان ادامه می‌دهید؟ سپس به‌سوی الله که از هر چیزی آگاه است بازگردانده می‌شوید، آن‌گاه شما را از آنچه انجام می‌دادید آگاه می‌سازد، و شما را در قبال آن مجازات می‌کند، پس به توبه و عمل صالح اقدام کنید.
- ای مؤمنان- این متخلفان آن‌گاه که نزدشان بازگردید برای تقویت عذرهای باطل‌شان به الله سوگند خواهند خورد، تا از سرزنش و توبیخ آنها خودداری کنید، پس مانند شخص خشمگین آنها را رها کنید و از آنها دوری گزینید، زیرا آنها نجس‌هایی هستند که باطن پلیدی دارند، و به سزای نفاق و گناهانی که کسب می‌کنند جایگاهشان که به آن پناه می‌برند جهنم است.
- ای مؤمنان- این متخلفان از جهاد برایتان سوگند یاد می‌کنند تا از آنها راضی شوید، و عذرهای‌شان را بپذیرید، اما از آنها راضی نشوید، زیرا اگر از آنها راضی شوید با پروردگارتان مخالفت کرده‌اید، چون او تعالی از گروهی که با کفر و نفاق از طاعت او تعالی خارج شده‌اند راضی نمی‌شود؛ پس -ای مسلمانان- برحذر باشید از اینکه از کسی که الله از او راضی نمی‌شود راضی شوید.
بادیه‌نشینان اگر کفر یا نفاق ورزند، کفر و نفاق‌شان سخت‌تر از کفر و نفاق شهرنشینان است، و آنها سزاوارترند که به دین جهل داشته باشند، و مستحق‌تر هستند از اینکه فرایض و سنن و ضوابط احکام را که الله بر رسولش نازل فرموده است ندانند؛ زیرا سخت و خشن هستند و معاشرت کمی دارند، و الله از احوال‌شان آگاه است، به گونه‌ای که ذره‌ای از احوال‌شان بر او تعالی پوشیده نمی‌ماند، و او تعالی در تدبیر و شرعش بسیار داناست.
و از منافقان بادیه‌نشین کسانی هستند که اعتقاد دارند مالی را که در راه الله انفاق می‌کنند زیان و غرامت است؛ زیرا می‌پندارند که اگر انفاق کنند پاداش داده نمی‌شوند، و اگر از انفاق خودداری کنند الله آنها را کیفر نمی‌کند، اما با این وجود گاهی از روی ریا و تقیه انفاق می‌کنند، و -ای مؤمنان- منتظر هستند که پیشامد ناگواری بر شما نازل شود تا از شما رهایی یابند. اما الله پیشامدهای ناگوار و چرخش روزگار به آنچه که سرانجام نیکویی ندارد را که آنها آرزو می‌کنند بر مؤمنان واقع شود، بر خود آنها واقع ساخته است نه بر مؤمنان؛ و الله سخنان آنها را می‌شنود، و از آنچه که پنهان می‌کنند آگاه است.
و از بادیه‌نشینان کسی است که به الله و روز قیامت ایمان دارد، و مالی را که در راه الله انفاق می‌کند به عنوان عبادتی انجام می‌دهد که به‌وسیلۀ آنها به الله نزدیکی صورت می‌گیرد، و آن را وسیله‌ای برای دستیابی به دعا و طلب آمرزش رسول صلی الله علیه وسلم برای خودش قرار می‌دهد، همانا انفاق او در راه الله و دعای رسول صلی الله علیه وسلم برایش، عباداتی برای او نزد الله است، که به‌زودی ثوابش را نزد او تعالی خواهد یافت به این ترتیب که الله او را در رحمت گستردۀ خویش که شامل مغفرت و بهشت او تعالی است وارد می‌سازد. همانا الله نسبت به بندگان توبهکارش بسیار آمرزنده و مهربان است.
کسانی‌که نخستین بار به ایمان پیشی گرفتند، چه مهاجران که از خانه و سرزمین‌شان به‌سوی الله مهاجرت کردند، و چه انصار که پیامبرش را یاری رساندند، و کسانی‌که در اعتقاد و اقوال و افعال از مهاجران و انصارِ پیشگام به ایمان، به نیکی پیروی کردند- الله از آنها راضی شد پس طاعت‌شان را قبول کرد، و آنها از او تعالی راضی شدند چون پاداش بزرگش را به آنها اعطا کرده است، و بهشت‌هایی را که در زیر کاخ‌هایش نهرها جاری است، و جاودانه در آن می‌مانند، برای‌شان آماده کرده است، این پاداش همان رستگاری بزرگ است.
و برخی از بادیه‌نشینانِ نزدیکِ مدینه منافق هستند و از ساکنان مدینه منافقانی هستند که بر نفاق خویش ادامه داده و بر آن پایدار مانده‌اند، - ای رسول- تو آنها را نمی‌شناسی الله همان ذاتی است که آنها را می‌شناسد، و به‌زودی دو بار آنها را مجازات خواهد کرد: یک‌بار در دنیا با برملا ساختن نفاق و قتل و اسارت‌شان، و بار دیگر در آخرت با عذاب قبر، سپس در روز قیامت به عذابی بزرگ در پایین‌ترین طبقۀ جهنم بازگردانده می‌شوند.
و از ساکنان مدینه گروهی هستند که بدون عذر از جهاد تخلف ورزیدند، پس علیه خویش اقرار کردند که عذری نداشته‌اند، و عذرهایی دروغین نیاوردند، و اعمال صالح گذشتۀ خودشان از انجام طاعت الله، و تمسک به احکام او تعالی، و جهاد در راه الله را با عمل بد درآمیخته‌اند، آنها به الله امید دارند که توبۀ‌شان را بپذیرد و از آنها درگذرد، همانا الله نسبت به بندگان توبهکارش بسیار آمرزنده و مهربان است.
- ای رسول- از اموال آنها زکاتی بگیر تا آنها را با آن از پلیدی‌های معاصی و گناهان پاکیزه سازی، و نیکی‌های‌شان را رشد دهی، و پس از گرفتن زکات از آنها برای‌شان دعا کن، زیرا دعای تو رحمت و آرامشی برای‌شان است، و الله دعای تو را می‌شنود، و از اعمال و نیت‌های آنها آگاه است.
تا این متخلفان از جهاد و توبه‌کنندگان بدانند که الله توبۀ آن بندگانش را که به‌سوی او توبه کنند می‌پذیرد، و اینکه صدقات را می‌پذیرد هر چند از آنها بی‌نیاز است، و پاداش صدقه را به صدقه‌‌دهنده می‌دهد، و اینکه او سبحانه توبۀ بندگان توبهکارش را می‌پذیرد، و نسبت به آنها بسیار مهربان است.
و -ای رسول- به این متخلفان از جهاد و توبه‌کنندگان از گناهان‌شان بگو: زیان آنچه را که از دست دادید جبران کنید، و اعمال‌تان را برای الله خالص گردانید، و اعمالی را که سبب رضایت او تعالی است انجام دهید، زیرا الله و رسولش و مؤمنان، اعمال شما را خواهند دید، و در روز قیامت به‌سوی پروردگارتان که از هر چیزی آگاه است، و آنچه را پنهان یا آشکار می‌کنید می‌داند، و شما را از آنچه که در دنیا انجام می‌دادید باخبر خواهد کرد، و جزای آن را به شما خواهد داد، بازگردانده می‌شوید.
و از متخلفان از غزوۀ تبوک، گروهی دیگر هستند که عذری نداشته‌اند، که قضا و حکم الله در مورد آنها به تأخیر افتاده است، و هر حکمی که بخواهد در مورد آنها صادر می‌کند: یا آنها را عذاب می‌کند در صورتی که به‌سوی او تعالی توبه نکنند، و یا توبه‌شان را می‌پذیرد اگر توبه کنند، و الله می‌داند چه کسی سزاوار کیفرش و چه کسی سزاوار بخشش اوست، و در شرع و تدبیرش بسیار داناست. افراد مورد نظر، مُرارَة بن رَبیع، کَعب بن مالک و هِلال بن اُمَیّه هستند.
و از منافقان کسانی دیگر هستند که مسجدی را برای غیر طاعت الله، بلکه برای ضرر رساندن به مسلمانان، و یاری رساندن کفر با تقویت اهل نفاق، و پراکندگی میان مؤمنان، و آماده کردن و چشم به راه بودن کسی‌که قبل از ساختن مسجد با الله و رسولش به جنگ برخاسته بود بنا کردند، و این منافقان به شما سوگند یاد می‌کنند که: قصدی جز سود رساندن به مسلمانان نداشتیم، و الله گواهی می‌دهد که آنها در این ادعای‌شان دروغگو هستند.
- ای پیامبر- مسجدی که چنین صفتی دارد، دعوت منافقان را برای اینکه در آن نماز بگزاری اجابت نکن، زیرا مسجد قبا که از ابتدا بر تقوا بنا شده است از این مسجد که بر کفر بنا شده سزاوارتر است که در آن نماز بگزاری، در مسجد قبا مردانی هستند که دوست دارند از اَحداث (بی‌وضویی و بی‌غسلی) و اَخباث (ناپاکی‌ها) با آب، و از گناهان با توبه و استغفار پاک شوند، و الله پاکیزه شدگان از احداث و اخباث و گناهان را دوست دارد.
آیا کسی‌که بنیانش را بر تقوای الهی با اجرای اوامر، و اجتناب از نواهی او، و رضایت الله با گسترش در اعمال نیکو بنا نهاده است یکسان است با کسی‌که مسجدی برای ضرر رساندن به مسلمانان و تقویت کفر، و پراکندگی میان مؤمنان بنا نهاده است؟! این دو هرگز یکسان نیستند، زیرا بنیان اولی قوی و منسجم است که از سقوط آن نمی‌ترسد، و مثال دومی مانند مثال کسی است که بنیانش را بر لبۀ پرتگاهی بنا نهاده که منهدم شده و سقوط می‌کند، آن‌گاه بنیانش او را در قعر جهنم فرو می‌برد، و الله قوم ستمکار را به‌سبب کفر و نفاق و غیر آن، توفیق نمی‌دهد.
مسجدشان که آن را برای ضرر رساندن بنا کردند همیشه در دل‌های‌شان مایۀ شک و نفاق است تا اینکه دل‌های‌شان با مرگ یا قتل با شمشیر پاره پاره شود، و الله از اعمال بندگانش آگاه است، و در آنچه که حکم می‌کند، چه جزا به خیر یا شر، بسیار داناست.
همانا الله از مؤمنان جان‌های‌شان را - از روی لطف خویش؛ با وجود اینکه آنها ملکِ خودِ او تعالی هستند - به بهایی گران یعنی بهشت خریده است، چون با کفار می‌جنگند تا سخن الله برتر باشد، سپس کفار را می‌کشند، و کفار آنها را می‌کشند، الله این پاداش را به وعدۀ حقی در تورات، کتاب موسی علیه السلام ؛ و انجیل، کتاب عیسی علیه السلام ؛ و کتاب محمد صلی الله علیه وسلم وعده داده است، و هیچ‌کس از الله سبحانه وفادارتر به عهد خویش نیست؛ پس -ای مؤمنان- به معامله‌ای که با الله کرده‌اید شاد و خوشحال باشید، زیرا سود زیادی در آن برده‌اید، و این معامله همان رستگاری بزرگ است.
اینها که این پاداش را به دست آورده‌اند همان کسانی هستند که از آنچه الله نمی‌پسندد و از آن به خشم می‌آید به آنچه او تعالی دوست دارد و از آن راضی می‌شود برمی‌گردند، همان کسانی‌که از خشیت الله و از روی تواضع فروتنی کردند پس در طاعت او تعالی کوشیدند. ستایش‌گران پروردگارشان در همه حال، روزه‌داران، نمازگزاران، امرکنندگان به آنچه الله یا رسولش به آن فرمان داده‌اند، نهی‌کنندگان از آنچه الله و رسولش از آن نهی کرده‌اند، پاسداران اوامر الله با انجام آنها، و پاسداران نواهی او تعالی با ترک آنها، - ای رسول- مؤمنان متصف به این صفات را به آنچه آنها را در دنیا و آخرت راضی می‌سازد، خبر بده.
نه برای پیامبر صلی الله علیه وسلم سزاوار است و نه برای مؤمنان که از الله برای مشرکان آمرزش بخواهند، هر چند نزدیکان‌شان باشند، پس از آن‌که برای‌شان مشخص شد آنها به‌سبب مرگ‌شان در حال شرک جهنمی هستند.
و طلب آمرزش از سوی ابراهیم برای پدرش نبود جز به‌سبب وعده‌ای که به او داده بود تا آمرزش را برایش بخواهد؛ به این امید که اسلام بیاورد، اما وقتی به دلیل فایده نداشتن نصیحت برای پدرش، یا به دلیل آگاهی ابراهیم از طریق وحی به اینکه پدرش در حال کفر می‌میرد و مشخص شد که پدرش دشمن الله است، از او بیزاری جست، و آمرزش خواستن ابراهیم علیه السلام برای پدرش اجتهادی از جانب او بود، نه مخالفتی با حکمی که الله به‌سوی او وحی کرده بود، به‌راستی که ابراهیم بسیار نیایش کننده به‌سوی الله، و بسیار بخشنده و گذشت کننده از قوم ستمکارش بود.
و الله نمی‌خواهد برای قومی به گمراهی حکم کند پس از اینکه آنها را به هدایت توفیق داد مگر اینکه محرماتی را که باید از آن اجتناب کنند برای‌شان بیان کرده باشد. پس اگر پس از بیان تحریم آنچه که برای‌شان حرام کرده است آنها را مرتکب شدند به گمراهی آنها حکم کرده است. همانا الله از هر چیزی آگاه است، و ذره‌ای بر او پوشیده نمی‌ماند، و شما را از آنچه که نمی‌دانستید آگاه کرده است.
همانا فرمانروایی آسمان‌ها و زمین از آنِ الله است، و در آن دو هیچ شریکی ندارد، در آن دو هیچ امر پنهانی بر او پوشیده نمی‌ماند، هرکس را که زنده کردنش را بخواهد زنده می‌گرداند، و هرکس را که مردنش را بخواهد می‌میراند، و -ای مردم- غیر از الله هیچ دوست و کارسازی ندارید که کارهای‌تان را به عهده بگیرد، و هیچ یاوری جز او تعالی ندارید که آسیب را از شما دفع کند، و شما را بر دشمن‌تان پیروز گردانَد.
همانا الله پیامبرش محمد صلی الله علیه وسلم را بخشیده است آن‌گاه که به منافقان در تخلف از غزوۀ تبوک اجازه داد. و مهاجران و انصار را نیز بخشیده است؛ زیرا از او تخلف نورزیدند، بلکه با وجود گرمای زیاد، و کمیِ مال، و با وجود نیروی زیاد دشمنان، او را در غزوۀ تبوک پیروی کردند. پس از آن‌که نزدیک بود به‌سبب سختی بزرگی که در آن بودند دل‌های گروهی از آنها منحرف شود و به ترک پیکار تصمیم گرفتند، سپس الله آنها را به پایداری و خروج برای پیکار توفیق داد، و آنها را بخشید، همانا او سبحانه نسبت به آنها بسیار بخشنده و مهربان است، و از جلمه رحمت او تعالی این است که به آنها توفیق توبه داد و توبه‌شان را پذیرفت.
و به‌راستی که الله آن سه نفر یعنی کَعب بن مالک، مُرارَة بن رَبیع و هِلال بن اُمَیّه را بخشیده است؛ همان سه نفری که پس از تخلف آنها از خروج همراه رسول الله صلی الله علیه وسلم به‌سوی تبوک، از پذیرش توبه جا مانده بودند و قبول توبه‌شان به تأخیر افتاد، آن‌گاه پیامبر صلی الله علیه وسلم به مردم دستور داد تا با آنها قطع رابطه کنند، و به‌سبب این امر غم و اندوهی به آنها رسید تا جایی‌که زمین با وجود گستردگی‌اش برای‌شان تنگ شد، و به‌سبب وحشتی که برای‌شان حاصل گشت سینه‌های‌شان تنگ گردید، و دانستند که جز به‌سوی اللهِ یگانه، پناهگاهی برای پناه بردن به آن ندارند، پس الله بر آنها رحم کرد که توفیق توبه به آنها داد. سپس توبه‌شان را پذیرفت. همانا او نسبت به بندگان توبهکارش بسیار توبه‌‌پذیر و مهربان است.
ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید و از رسولش پیروی نموده و به شریعتش عمل کرده‌اید، با اجرای اوامر و اجتناب از نواهی الله از او تعالی بترسید، و با راستان در ایمان و اقوال و اعمال‌شان باشید، زیرا هیچ وسیلۀ نجات و رهایی‌ای جز راستی برایتان نیست.
ساکنان مدینه و بادیه نشینان پیرامون آن را نسزد که از رسول‌الله صلی الله علیه وسلم هنگامی‌که خودش برای جهاد خارج شود تخلف ورزند، و آنها را نسزد که نسبت به جان خویش بخل ورزند، و جان خودشان را در برابر جان رسول الله صلی الله علیه وسلم محافظت کنند، بلکه بر آنها واجب است که جان‌شان را به جای جان او ببخشند؛ زیرا هیچ عطش، و سختی و رنجی در راه الله بر آنها نمی‌رسد، و در هیچ مکانی‌که وجودشان در آنجا خشم کفار را به جوش می‌آورد فرود نمی‌آیند، و از جانب دشمن هیچ قتل یا اسارت یا غنیمت یا شکستی به آنها نمی‌رسد- مگر اینکه الله به‌سبب آن، برای‌شان پاداش عملی صالح و پذیرفته شده می‌نویسد، همانا الله مزد نیکوکاران را تباه نمی‌سازد، بلکه آن را به صورت کامل به آنها می‌دهد، و بر مزدشان می‌افزاید.
و هیچ مالی، چه کم چه زیاد، نمی‌بخشند، و از هیچ دره‌ای نمی‌گذرند مگر اینکه هر بخشش و سفری که انجام می‌دهند برای‌شان نوشته می‌شود تا الله پاداش آن را برای‌شان بدهد، پس در آخرت پاداش نیکوترین عملی را که انجام می‌دادند برای‌شان عطا می‌کند (یعنی پاداششان برحسب نیکوترین اعمال‌شان سنجیده می‌شود).
و برای مؤمنان شایسته نیست که همگی برای قتال خارج شوند تا اگر دشمن‌شان بر آنها پیروز شد از ریشه کنده نشوند، پس چرا گروهی از آنها برای جهاد خارج نمی‌شوند، و گروهی باقی نمی‌مانند تا با رسول الله صلی الله علیه وسلم همراهی کنند، و به‌سبب آنچه از قرآن و احکام شرع که از او می‌شنوند در دین آگاهی پیدا کنند، و قوم‌شان را هنگامی‌که به‌سوی‌شان بازگشتند با آنچه که آموخته‌اند انذار کنند، امید است که از عذاب و کیفر الله بترسند، آن‌گاه اوامرش را اجرا، و از نواهی‌اش اجتناب کنند. این امر در مورد سریه‌هایی بود که رسول الله صلی الله علیه وسلم به‌سوی نواحی می‌فرستاد، و گروهی از اصحابش را برای این کار انتخاب می‌کرد.
الله تعالی به مؤمنان فرمان داده است تا با کافران مجاور خویش قتال کنند؛ زیرا به‌سبب نزدیکی‌شان موجب خطر برای مؤمنان می‌شوند، و هم‌چنین به مؤمنان فرمان داده است تا برای ترساندن و دفع شر آنها از خودشان قدرت و خشونت نشان دهند، و الله تعالی با یاری و تأیید خویش همراه مؤمنان پرهیزکار است.
و هرگاه الله سوره‌ای بر رسولش نازل کند از میان منافقان کسی است که از روی تمسخر و ریشخند می‌پرسد: این سورۀ نازل شده، بر ایمانِ کدام‌یک از شما به آنچه محمد صلی الله علیه وسلم آورده است افزود؟ اما کسانی‌که به الله ایمان آورده‌اند و رسولش را تصدیق کرده‌اند نزول سوره، ایمانی بر ایمان سابق‌شان افزوده است، و آنها از آنچه از وحی نازل شده است شادمانند، زیرا منافع دنیوی و اخروی‌شان در آن وجود دارد.
و اما منافقان به‌سبب تکذیب‌شان بر آنچه نازل می‌شود، نزول قرآن با احکام و قصصی که در آن وجود دارد، بر بیماری و پلیدی‌شان می‌افزاید. پس بیماری دل‌های‌شان با افزایش نزول قرآن افزوده می‌شود؛ زیرا هرگاه چیزی نازل شود به آنچه در آن است تردید می‌کنند و در حال کفر می‌میرند.
آیا منافقان برای عبرت‌گیری نمی‌بینند که الله سالی یک یا دو بار آنها را با کشف حال‌شان و رسوا ساختن نفاق‌شان می‌آزماید؟! سپس با وجود اینکه می‌دانند الله تعالی این کار را در مورد آنها انجام می‌دهد از کفرشان به‌سوی او توبه نمی‌کنند، و از نفاق‌شان دست نمی‌کشند، و از آنچه که به آنها می‌رسد و اینکه از جانب الله است پند نمی‌گیرند!
و هرگاه الله سوره‌ای بر رسولش نازل کند که در آن احوال منافقان بیان شده باشد منافقان به یکدیگر می‌نگرند و می‌گویند: آیا کسی شما را می‌بیند؟ پس اگر کسی آنها را نبیند از مجلس بازمی‌گردند، بدانید الله دل‌های‌شان را از هدایت و خیر بازگرداند، و آنها را یاری نکرد، چون گروهی هستند که نمی‌فهمند.
- ای گروه عرب- رسولی از جنس خودتان نزد شما آمده است، یعنی مانند شما عربی است، و آنچه برای شما مشقت‌آور باشد بر او دشوار است، و برای هدایت و توجه به شما تمایل زیادی دارد، و او به‌خصوص نسبت به مؤمنان بسیار مهربان و دلسوز است.
پس اگر از تو روی گرداندند، و به آنچه آورده‌ای ایمان نیاورند، - ای رسول- به آنها بگو: الله برایم کافی است همان ذاتی که معبود برحقی جز او نیست، فقط بر او اعتماد کرده‌ام، و او سبحانه پروردگار عرش بزرگ است.